Covid-19 Günlerinde Müzeler

Tam bir yıl önce “Müz’e” adlı blogumu “Müze Hakkında Herşey” sloganıyla açmıştım. Elimden geldiğince müzelerle ilgili herşeyi yazmaya çalışacağımdan bahsetmiş, örnekler vermiştim;

• Müzelerde neler oluyor?
• Müze mimarisi nerelere gidiyor?
• Yeni açılan müzeler
• Ziyaret ettiğim müzeler
• Çocukları ve gençleri sıkmadan müze gezdirmek
• Her türlü müzede, her türlü eğitim

Tabi ki “Salgın Günlerinde Müzeler” bu örnek başlıklar arasında yoktu.

• 

• 

• 

Şu anda ilk Covid-19 vakası Çin’de ilan edildikten 115 gün, Türkiye’de açıklandıktan 45 gün sonra, müze ve galerilerin kapalı oldukları süreçte keşfettiği, denediği veya değiştirdiği uygulamalar normalcesine yaygınlaşmış olsa da, iyi hatırlıyorum ilk şaşkınlığım Louvre Müzesi’nin salgın sebebiyle kapandığını öğrendiğimde olmuştu. Nasıl yani? rutin ziyaret günleri haricinde sadece Noel ve yılbaşı ertesi, bir de  1 Mayıs’ta kapalı olduğunu, bir bahar sabahı bizzat tecrübe ettiğim Louvre kapanmış mıydı?

Sonrasında salgının hızına ve ülkelerin tepkilerine paralel olarak Avrupa’daki diğer müzelerin de kapandı bilgileri birer birer geldi. Türkiye’de 10 Mart’ta ilk vakanın ilanını takip eden günlerde, müzeler öncelikli olarak etkinliklerini iptal ettiler. Hemen kapanan az sayıda müzeyi bir hafta içinde diğerleri izledi. Ardından Kültür ve Turizm Bakanlığı 18 Mart tarihinde bakanlığa bağlı tüm müze ve ören yerlerinin 30 Mart tarihine kadar kapatıldığını duyurdu. Daha sonra bu süre 30 Nisan tarihine uzatıldı.

Peki bu süreçte müzeler neler yapıyorlar?

Avrupa ve Amerika’daki müzelere baktığımızda; çoğu rutinlerinde mekanlarında gerçekleştirdikleri sergi ve atölye etkinliklerini internet sitelerinde düzenli olarak duyuran, olabildiğince etkinlik materyallerini ve uygulama videolarını paylaşan, sürekli güncellemeler yapan, aynı zamanda sosyal medyanın diğer kanallarını aktif olarak çok iyi kullanan bu müzeler, yeni koşullara adapte olmakta hızlı ve yaratıcıydılar. Üstelik fiili ziyaretçiler olmadığından, rehberlik hizmetlerinde ve atölyelerde çalışan uzmanlar da hemen sanal uygulamalara, uzaktan erişimli etkinliklere dahil oldular. Hatta restorasyon, arşiv ve dokümantasyon servisleri bile yeni ve yaratıcı uygulamaların içinde yer almaya başladılar.

Teknolojinin imkanları, internet, sanal medya tüm bunlar olmasaydı salgın günlerinde müzeler nasıl olurdu tahminlerine şu anda çok da gerek yok. Söz konusu bu imkanlar sayesinde,  ilk defa karşı karşıya kalınan bu durumda anlık, hoş ve moral verici örnekler de bir yandan çoğalıyor.

Örneğin müzeler önce demoralize olan kitleleri sakinleştirmek için hesaplarından #MuseumMomentofZen (müze zen anı) etiketiyle koleksiyonlarından huzur verici eserler paylaşmaya başladı.

• 

• 

• 

Bu hareketi dünyanın dört bir yanından müze ve sanat galerilerinin #MuseumBouquet etiketiyle birbirlerine koleksiyonlarından sanat tarihinin muhteşem çiçek buketlerini göndermeleri izledi.

• 

• 

• 

Sistematik çabalara birkaç örnek verecek olursak mesela; Boston Çocuk Müzesi Mart ayından itibaren her gün takipçilerine evde yapabilecekleri etkinlik önerlerini içeren elektronik postalar gönderiyor, internet sayfalarında ve sosyal medya hesaplarında bu etkinliklerle ilgili video ve görseller paylaşıyor.

Diğer bir örnek Modern Sanatlar Müzesi MoMA, bir yandan öğretmenler, öğrenciler ve ebeveynlere evden öğrenebilmeleri  ve öğretebilmeleri için hazırladıkları video ve görsellerle  kaynak oluştururken, (https://www.moma.org/magazine/articles/255), diğer yandan online kurslarını ücretsiz katılıma açıyor (https://www.coursera.org/moma). 

Türkiye’ye bakacak olursak; uzun süreli tecrübelere sahip, teknolojinin imkanlarını ve sosyal medyayı zaten aktif şekilde kullan  bazı özel müzeler, salgın koşullarında hızla eyleme geçebildiler.

Mesela galerilerini toplumsal çalışmalar ve eğitim alanında etkili olarak kullanan İstanbul Modern hızlı organize olan kurumlardandı. Atölye ve etkinliklerini çevrimiçi platforma taşıdı, geçmiş sergilerini sanal turlarla gezilir kıldı, çocukları Sarkis’in “Gökkuşak” adlı yapıtından ilham alarak kendi gökkuşağını çizip evlerinin penceresine yapıştırmaya davet etti. Yaklaşan 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı sebebiyle,  hazırlayacakları geri dönüşüm projeleriyle  sanal olarak katılabilecekleri sergili ve sertifikalı bir projeyi ilan etti. Benzer şekilde Pera Müzesi de yeni koşullara hızlı adapte olan özel müzelerdendi. Diğer bazı özel müzeler de (Rahmi Koç Müzeleri, İstanbul Oyuncak Müzesi, Ankara Oyuncak Müzesi, Cin Ali Müzesi gibi) koleksiyonlarını, sergi videolarını, film arşivlerini çevrimiçi erişime açarak, çocuklara ve yetişkinlere etkinlik, yayın hatta müzik önerilerinde bulunarak sanal dünyada yer alıyorlar. 23 Nisan kutlamaları bu vesileyle müzelere özellikle çocuklarla ilgili etkinlikler paylaşmak için güzel bir fırsat oldu.

• 

• 

Özel müzelerde durum böyleyken devlet müzeleri sınıfta kaldı. Nasıl kalmasınlar ki?

Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı devlet müzelerinin kendilerine ait internet siteleri mevcut değil. Bakanlığa bağlı ortak bir siteden müze ve ören yerlerine ilişkin özet bilgilere ulaşabiliyorsunuz. Bir de onaltı müzeyi sanal turla gezebiliyorsunuz. Son yıllarda Gaziantep ve Şanlıurfa’da olduğu gibi büyük binalara ve zengin koleksiyonlara sahip yeni müzeler açıldı. Ancak kendi internet siteleri olmadığı gibi tüm bu müzeler sanal medyada da kurumsal olarak yoklar. Yeni açılan devlet müzelerinden bir tek Troya Müzesi sanal medyada kurumsal olarak aktif yer alıyor. Müze salgın sürecinde de yöneticilerinin ve uzmanların şahsi çabalarıyla, sanal dünyada biz de varız diyor. Neler mi yapıyorlar; mesela müze koleksiyonu hakkında bilgiler veren videolar yayınlıyorlar, müzecilikle ve Troya ile ilgili sohbetler paylaşıyorlar. Troya konulu yayınlar hakkında bilgi verdikleri gibi, canlı yayında Homeros’un ünlü eseri İlyada’dan bölümler bile okuyorlar.

• 

• 

• 

23 Nisan’da Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılışının 100. Yılını kutlayacağımız bu günlerde Kurtuluş Tarihi Müzesi olarak hizmet veren I. Meclis Binası sosyal medya hesaplarından 100. Yıla özel paylaşımlarda bulunuyor. Gönül isterdi ki bu müze salgın olmasa bile sosyal medyada aktif olarak yer alacak şekilde hazırlıklarını yapmış olsun, salgına rağmen bu tarihi günde kutlamaların odağında Kurtuluş Tarihi Müzesi yer alsın. Mesela Paskalya Bayramı Kutlamaları sırasında Andrea Bocelli kapalı olan Duomo di Milano Katedrali’nde seyircisiz konser verdi. Benzer şekilde 23 Nisan 2020 günü dünyaca ünlü piyanistimiz Fazıl Say’ın 1.Meclis Binası’nda seyircisiz vereceği konser canlı olarak yayınlanamaz mıydı?

Müzelerin sanal medyada var oluşlarından bu kadar bahsetmişken bir bilgi daha paylaşmak istiyorum. Biliyor musunuz mevzuatlar uygun olmadığı için Türkiye’de mevcut bir binası olmadan sadece sanal olarak hizmet verecek bir müze açılamıyor. Müze olabilmek için öncelikle fiziki bir mekanınız olması gerekiyor. Sonrasında bu müzenin sanal kısmını açabiliyorsunuz. Ben nereden mi biliyorum? BirKültür’ün bu konudaki çabalarının yakından takipçisiyim.

İşin ilginç tarafı bahar ve yaz döneminde organizatör veya katılımcı olarak dahil olduğum tüm çalıştay, sempozyum, atölye çalışmaları ve diğer etkinlikler iptal edilmiş ya da ertelenmişken bir tek sanal müze olma çabasındaki BirKültür’de önceden planladığımız sanal sergimin programı değişmedi. Yakında duyurularını yapacağız. Beklerim efendim…

ICOM (Uluslararası Müzeler Konseyi) başkanı Suay Aksoy Covid-19 ile ilgili yazısında kapıları kilitli olmasına rağmen müzeler hiç bu kadar ulaşılır olmamıştı diyor. Salgının dijital çözümlerin ötesinde yenilikleri tetiklediğini, yüksek teknolojiye sahip olmayan küçük müzelerin bile pratik yöntemlerle halka ulaşmanın yollarını zorladıklarından bahsediyor. Ve ekliyor; Müzeler geçmişte yaşanan diğer krizler sırasında, halkın buluşabileceği ve iyileşebileceği alanlar olarak açıktılar. Bu küresel krizin farkı müzeler kapalılar. Salgınla birlikte ekonomik olarak çöküşün eşiğine gelen çok sayıda kültürel kuruma ve tabi ki müzelere kriz bittiğinde hiç olmadığımız kadar ihtiyacımız olacak.

Müzecilik alanında deneyimli bir isim Amy Hollander, müzeler salgın günlerini nasıl planlayabilirler 19 adımda tariflemiş ( https://www.museumnext.com/article/19-steps-planning-for-extended-covid-19-close-down/ ). Esasında bu adımlar yazımda örnekler verdiğim müzelerin davranışları ile pek çok noktada kesişiyor.

Salgından sonra herşey normale dönse bile müzelerde salgın günlerinin izleri ne kadar, nasıl devam edecek ya da küresel olarak tüm bu yaşananlardan sonra sanat üretim süreçlerinde farklılaşmalar olacak mı? Soruları artırmak mümkün. Ama burada keselim.

Son olarak; bu yılki Uluslararası Müze Günü’nün temasını ICOM “Eşitlik için Müzeler: Çeşitlilik ve Kapsayıcılık”  olarak belirlemişti. 18 Mayıs yaklaşırken o tarihte müzelerin koşullarının bugünden çok da farklı olmayacağını düşünüyorum. Bakalım o gün müzeler bizi hangi sanal sürprizlerle karşılayacak. Bekleyelim ve görelim.

• 

Kaynaklar

Aksoy, S. (2020). Müzeler devam edecek. https://icom.museum/en/news/museums-will-move-on-message-from-icom-president-suay-aksoy/  adresinden 19.04.2020 tarihinde erişilmiştir.

Birkültür (2020) http://www.birkultur.com/ adresinden 19.04.2020 tarihinde erişilmiştir.

Boston Çocuk Müzesi (2020)  https://bostonchildrensmuseum.org/daily-activities      adresinden 19.04.2020 tarihinde erişilmiştir.

Hollander, A. (2020). 19 Steps: Planning for extended Covid-19 close down. https://www.museumnext.com/article/19-steps-planning-for-extended-covid-19-close-down/ adresinden 19.04.2020 tarihinde erişilmiştir.

İstanbul Modern (2020) https://www.istanbulmodern.org/   adresinden 19.04.2020 tarihinde erişilmiştir.

MoMA, Modern Sanatlar Müzesi (2020) https://www.moma.org     adresinden 19.04.2020 tarihinde erişilmiştir.

Pera Müzesi (2020) https://www.peramuzesi.org.tr/  adresinden 19.04.2020 tarihinde erişilmiştir.

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü (2020). Sanal Müzeler. https://sanalmuze.gov.tr/   adresinden 19.04.2020 tarihinde erişilmiştir.