Kuzey Irak’ın iki büyük kenti Erbil ve Süleymaniye’de altı müzeyi ziyaret etmenin yanı sıra yetkililerle de görüşebilme fırsatı bu bölgede müzecilik alanında yapılan faliyetleri değerlendirebilmek adına oldukça verimliydi.
Bölgedeki en büyük müze “Süleymaniye Müzesi” ( https://slemanimuseum.org/ ). 1961 yılında inşa edilen ilk binanın ardından, 1979 yılında 6000m² alana sahip mevcut binaya taşınılmış. Müze 1980-88 yılları arasında Irak-İran Savaşı ve sonrasında da Körfez Savaşı sırasında kapalı kalmış, 2000 yılında tekrar açılmış.
Müzenin ziyaretçilere açık kısmında camlı vitrinlerin tasarımı ve florasan ışıklarından ötürü sergileme başarısız. Yansımalardan eserleri incelemek zorlaşıyor.
Müzede Amerikan ve İtalyan kazı ekiplerinin katkıları ile düzenlenmekte olan iki ayrı salon da bulunuyor. Amerikalıların hazırladıkları salonda tadilat devam etmekte.
İtalyanların hazırladıkları salonda ise Sasani İmparatoru Narseh (293-302) zamanında inşaa edilmiş olan Paikuli Anıtı’nda 2006 yılından itibaren İtalyanlar ve Kürtlerin birlikte yürüttükleri kazı neticesinde elde edilen kalıntılar sergileniyor.
Gelelim bu müzeyi diğer müzelerden ayıran can alıcı noktaya “Eğitim Departmanı”. “Slemani Museum Kids”; Glasgow Üniversitesi, British Council, Department for Digital Culture Media&Sport, The Institute for Heritage and Sustainable Human Development (Inherit), Süleymaniye Müzesi ve Germian Uygarlık Müzesi olarak yürütülen Kültürel Miras Koruma Projesi ( https://culturalheritageprotection.org/ ) kapsamında çocuklar için hazırlanmış.
Yeni açılan bu bölümde Süleymaniye’deki okullardan gruplar halinde gelen çocuklarla kültürel miras eğitimi yapılması planlanıyor. Henüz 15 kişilik bir grup ile deneme çalışması yapılabilmiş. Kazı havuzu, duvar resimleri ve fotoğraflar ile eğitimin yanı sıra akıllı ekran ile de eğitim söz konusu. Müze bavulları da bu eğitimin önemli bir parçasını içeriyor. Hatta müzeye gelemeyen Süleymaniye dışındaki yerleşim ve köylerin okulları için de sınıflara götürülmek üzere ilave müze bavulları hazırlanmış durumda.
Süleymaniye’de diğer bir müze ise “Kürt Miras Müzesi”. Şehrin tarihi dokusu içinde, eski çarşı denilen bölgede tarihi bir binada yer alan müzenin alt katında ticarethaneler yer alıyor, hatta geleneksel ev yemekleri servis eden lokanta aynı zamanda açık avluyu da kullanıyor.
Müzeye geri dönecek olursak, sergilenenlerin çoğunluğu geçmişteki ev yaşantısını anlatan oldukça canlı renklerden oluşan etnografik eserlerden oluşuyor. Kilimler, kumaşlar yörenin dokuma kültüründen örnekler sunarken, dolap ve sandıklardaki cam altı tekniği ile yapılmış boyamalar da dikkat çekiyor.
Erbil’deki müzelerden en büyüğü “Erbil Uygarlık Müzesi”, aynı zamanda Kuzey Irak’ın da ikinci büyük müzesi. Süleymaniye Müzesi’nin koleksiyonlarına benzer, ağırlıklı olarak arkeolojik eserlerin sergilendiği müzede sergileme farklılıklarından objeleri daha rahat görmek ve fotoğraflamak mümkün oluyor.
Müze üç sergi salonuna bölünmüş durumda; İlk salonda M.Ö. 2.binyılın başlarına kadar giden eserler mevcut. Paleolitik Çağ, Jarmo, Halaf, Samara, Ubaid, Uruk, Eridu, Erken Hanedan, Akad ve Sümer dönemlerine ait eserleri görmek mümkün, bir kaç da Babil Dönemi’den eser yer alıyor.
İkinci salon Urartu, Hürriyen, Asur (Orta ve Neo-Asur), Seleukid ve Hatra dönemlerine ait eserler sergilenmekte.
Son salonda Sasani ve İslami dönemden eserler (çoğunlukla Abbasi) yer almakta.
Erbil’deki diğer bir müze ise “Kürt Tekstil Müzesi”. Bu müze şehrin en çok ziyaret edilen müzesi dersem yanlış olmaz sanırım. Unesco Dünya Mirası Listesi’nde yer alan dünyanın en eski kalelerinden Erbil Kalesi’nin ana kapısından hemen girince yer alan müze konumu sebebiyle, bu özelliği taşıyor diye düşünüyorum. Önceki müzelerden farklı olarak kaledeki tüm müzelerde girişler ücretli.
1930’larda yeniden yapılmış olan bina 2004 yılında da düzenlenerek müze olarak açılmış. Koleksiyonunda ağırlıklı olarak 19. yüz yıl kilimleri yer almakla birlikte, sınırlı sayıda keçeden zemin kaplamaları da mevcut. Dokuma sürecine hayvanların yetiştirilmesinden itibaren yer veren müzede doğal boyaların hangi bitkilerden nasıl elde edildiği anlatılırken dokuma tezgahı, araçları ve dokumalar üzerine kitap arşivi de sergilenmekte.
Müzede sergilenen bir diğer grup ise geleneksel kıyafetler. Bölgenin çeşitli yörelerinde rengarenk kostümlerin yanı sıra her biri ayrı bir yöreyi temsil eden, kullananların başlarına sardıkları türbanların üzerine taktıkları takkeler ise bölge kültürünün zenginliğine ve çeşitliliğine örnek teşkil ediyor.
Kaledeki diğer bir müze “Taş ve Mücevher Müzesi” de yine restore edilmiş tarihi bir binada yer alıyor. Bölgede çıkartılan yarı değerli taşlar ve madenlerden örnekler sunan müzede, yarı kıymetli taşların işlenmiş hallerini görmek, mağaza kısmında ise satın alabilmek de mümkün.
Kaledeki bu iki müzenin çok yakınında üçüncü müze (hatta ismi sergi diye geçiyor) hem mekanı hem de koleksiyonu ile daha küçük olan “Geleneksel Kıyafetler Minyatür Sergisi”. Bölgede kadınların giydiği geleneksel kıyafetlerin minyatürlerinin sergilendiği arşivde az sayıda erkek kostümü de yer alıyor. Minyatürlerle kadınların halı dokurken veya farklı işler yaparken canlandırmaları da yapılmış.
Kalede bulunan müze diyebileceğimiz son mekan “Kürt Müzik Arşivi”. Geleneksel Kıyafetler Minyatür Sergisi’nin hemen yanında yer alan müzik arşivi çok sayıda plak, kaset ve CD’den oluşuyor. Kürt arşivi diye geçiyor ama Türkiye’den pek çok sanatçının Türkçe albümlerini de görmek mümkün. Tabi ki burada gramofondan CD çalara kadar müziği bizlere ulaştıran araçlar da yer alıyor. Ücreti karşılığında istediğiniz şarkıları hemen CD’ye kayıt edip teslim de edebiliyorlar.
Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı “Erbil Eğitim Müzesi ve Arşivi” de Erbil’de çok beğendiğim müzelerden birisi. Erbil’in en eski okulunun 1930 yılında açılan binası artık bu müzeye ev sahipliği yapıyor. İki katlı olan okul binasında sınıflarda pencereler içeriden kapatılarak sergilemeye uygun hale getirilmiş. Kentin iklimi uygun olduğundan sınıfların açıldığı koridorların bir açık ve direk avluya açılıyor.
Geçmişte Erbil’de görev yapmış farklı branşlardan pek çok öğretmen ve idareci mesleki eşyaları hatta bir kısım da özel eşyaları ile müzede yer alıyor. Resim öğretmenlerinin tuval ve yağlı boyaları, müzik öğretmenlerinin enstrümanları, izci kıyafet ve aksesuarları ve tabi ki o yıllara ait çok sayıda kitap.
Türk olduğumu öğrenen müze görevlisinin ilk paylaştığı bilgi 1930’lu yıllardaki öğrenci profili. Bu okulda Kürt, Türkmen, Yahudi, Hıristiyan ve Süryani öğrenciler birlikte barış içinde eğitim alırlarmış diyor. Hatta bunu gösterir bir de fotoğraf gösteriyor.
Erbil’e dair son müze “Süryani Miras Müzesi”. Hıristiyan halkın yaşadığı Ankava Bölgesi’nde yer alan iki katlı müze 19. ve 20. yüz yıllara tarihlenen zengin bir koleksiyona sahip.
Giriş katta üst kata bağlantının da olduğu salonda, toprak ve metal mutfak gereçleri, tarım aletleri, çok çeşitli halk kostümleri ve kilimler yer alırken, bu kattaki diğer bir bölümde Ankava’nın 1920’ler-1950’ler arasındaki durumunu gösteren büyük bir maket yer alıyor. Bu bölümün duvarlarını da çok sayıda siyah-beyaz fotoğraf süslüyor.
Hemen girişte danışmanın karşısındaki vitrinde ise 1876-1949 yılları arasında yaşamış bir din görevlisine ait mezar taşı yer alıyor.
Üst kata çıkış merdiveninin bulun duğu salonda benim için en ilgi çekici bölüm ise eski çocuk oyuncak ve oyunlarının yer aldığı vitrin, Türkiye’deki örneklerine ne kadar da çok benziyor; aşık oyunu oynanan kemikler, iki ucu düğümlenerek parmaklar arasından geçirilerek çeşitli şekiller elde edilen ipler, telden bükülerek yapılmış arabalar ve bez bebekler.
Müzenin 2. katında 20. yüz yıl ağırlıkta. Yer yer temalara yer yer de meslek gruplarına göre bölümler mevcut. Müzisyenler-müzük arşivi, eğitim binaları-kadrolar-öğrencilerden fotoğraflar, basından örnekler, din görevlileri-arkeologlar-edebiyatçılar-kenti yönetenlerin fotoğrafları ve geniş bir fotoğraf araç gereçleri koleksiyonu.
odengiz.blog 