Arkeoloji Müzesi (https://muze.metu.edu.tr/), ODTÜ kampüsü içinde Mimarlık Fakültesi’nin hemen yanında Kütüphane ve İktisadi-İdari Bilimler Fakültesi arasında ana yaya aksı üzerinde konumlanıyor. Rektörlük, kütüphane ve yemekhaneye yakın, öğrencilerin defalarca geçtiği yaya yolunun kenarındaki bu çok merkezi konuma rağmen, müzeyi bilmeyen, görmemiş pek çok mezunu var ODTÜ’nün. Kampüsün ilk yapılarından olan ve Behruz Çinici tarafından tasarlanan bina, kurucu rektör Kemal Kurdaş’ın desteğiyle 1969 yılında müze olarak faaliyet göstermeye başlamış.
Müzeyi özgün kılan özelliği; kampüs alanı içerisinde bulunan ve tarihi en az 5000 yıl öncesine uzanan arkeolojik sit alanlarında bulunan eserlerin, doğrudan Rektörlüğe bağlı olarak kurulan bir arkeoloji müzesinde sergileniyor olması. Bu anlamda ODTÜ örneğinin, en azından ülkemizde bir benzeri yok.
ODTÜ Kampüsü içinde bulunan Ahlatlıbel ve Koçumbeli arkeolojik yerleşimlerinden gelen Erken Tunç Çağı (M.Ö. 3000-2000) buluntuları Anadolu arkeolojisinin önemli eser gruplarından. 1933 yılında, Atatürk tarafından finanse edilerek kazısı gerçekleştirilen ilk resmi kazı olan Ahlatlıbel’in buluntuları günümüzde Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde muhafaza ediliyor. Ahlatlıbel’e çok yakın bir konumda bulunan Koçumbeli’nin eserleri ise ODTÜ Arkeoloji Müzesi’nde sergileniyor.
Koçumbeli kazıları 1964 yılında Burhan Tezcan başkanlığında ODTÜ ve Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi işbirliği ile başlatılmış olup, 1966-68 yılları arasında Prof. Dr. Cevdet Bayburtluoğlu ve ODTÜ Müzesi eski müdürlerinden Prof. Dr. Sevim Buluç tarafından sürdürülmüş. 2006-2008 yılları arasında ise Dr. Jan Bertram tarafından yüzey çalışması yapılarak mimari planı ortaya çıkartılmış. Yerleşim gerek mimarisi gerekse bulunduğu konum dikkate alındığında temel ekonomik faaliyetleri tarım, hayvancılık ve dokumacılık olan küçük pastoral bir köy yerleşimi olduğu görüntüsü vermekle beraber, metal ve tekstil üretimi dahil önemli özelleşmiş işgücü birikimine sahip bir topluluğu da yansıtmakta.
Koçumbeli’nde ele geçen arkeolojik eserler arasında; metal işçiliğine dair buluntular, dokumacılıkta kullanılan ağırşak ve tezgah ağırlıkları, çeşitli kaplar, hayvan figürinleri (koyun, keçi, domuz, sığır, geyik), damga mühürler, antropomorfik figürinler (idoller), ve çeşitli işlerde kullanılmış taş, kemik ve bronz aletler bulunmakta. Genel olarak baktığımızda Koçumbeli buluntuları, Çorum-Alacahöyük elit mezarlarıyla eş zamanlı bir dönemi çağrıştırmakta. Koçumbeli malzemesi, Erken Tunç Çağı’nda Ankara ve civarında bulunan Ahlatlıbel, Karaoğlan, Eti Yokuşu, Karayavşan, Çömlektepe, Çayyolu Höyük gibi benzer nitelikteki yerleşimlerin arasında buluntu açısından en zengin örneklerden birini oluşturmakta olup, Orta Anadolu’nun Erken Tunç Çağı kronolojisi için önemli bir yere sahip.
Kampüs alanı içinde bulunan ve eserleri ODTÜ Arkeoloji Müzesi’nde sergilenen bir diğer arkeolojik kazı alanı ise Yalıncak. Tarihi Geç Frig Çağı’na (M.Ö. 6. yüzyıl) uzanan Yalıncak, Hellenistik-Roma-Osmanlı dönemlerinde de iskan edilmiş bir alan.
Yalıncak yerleşimi, Ahlatlıbel’in 1,8 km kadar kuzeyinde bir dağ yamacı üzerinde yer almakta. 1962-1964 yılları arasında ODTÜ ve Anadolu Medeniyetleri Müzesi işbirliği ile Burhan Tezcan başkanlığnda kazılar gerçekleştirilmiş. 1965-66 yıllarında ise kazıya Prof. Dr. Cevdet Bayburtluoğlu ve Prof. Dr. Sevim Buluç başkanlık etmiş. Yalıncak, Geç Frig Çağından (MÖ. 6. yüzyıl) itibaren sürekli yerleşim görmüş olan Yalıncak’ın Roma Çağı-Galat yerleşim katında ele geçen bilgiler dönemin araştırılmasına önemli katkılar sağlamış. Yalıncak’ın kronolojisi en iyi şekilde çanak-çömlek örnekleri ve sikkelerinden izlenebilmekte.
Bunların yanısıra, ODTÜ’lü araştırmacıların Atatürk Orman Çiftliği ve Bahçelievler’i kapsayan Ankara Frig Nekropolü’ndeki 4 adet tümülüste yaptığı çalışmalardan elde edilen eserler de yine bu müzede sergilenmekte. Tümülüslerden üçü (Büyük Tümülüs, Tümülüs I, Tümülüs II) ODTÜ Frig Nekropolü Projesi kapsamında 1967 yılında kazılmış. 1986-1988 yıllarında ise Beştepeler-Gençlerbirliği Tümülüsü ve güneydoğusundaki kremasyon alanında, ODTÜ ve Anadolu Medeniyetleri Müzesi işbirliği ile kazılar gerçekleştirilmiş.
Müzenin giriş katında sergi salonu, ofisler, depo ve servis mekanları bulunmakta. Sergi salonunda ODTÜ Arkeoloji Müzesi ve ODTÜ TAÇDAM’ın ( Tarihsel Çevre Araştırma ve Değerlendirme Merkezi) Datça-Burgaz’da yürüttüğü kazı çalışmaları görsel malzeme ile tanıtılmakta. Burada ayrıca etnografik halk el sanatlarından oluşan küçük bir koleksiyon da sergilenmekte.
ODTÜ arazisi ve Frig Nekropolü’nde yapılan kazılarda elde edilen eserler müzenin birinci katında sergilenmekte. Tümülüslerde yürütülen çalışmaların aşamalarını gösteren fotoğraflar ve buluntuların birlikte sergilenmesi müzenin bu bölümünü etkileyici kılmakta. İskelet, ölü gömme hediyeleri ve kumaş parçaları beraberce kazıda bulundukları şekilleri ile sergilenmekte, çizim ve bilgi panoları ile desteklenerek Friglerin mezar yapma tekniği ve ölü gömme gelenekleri günümüz müzecilik anlayışıyla sunulmaya çalışılmakta.
Müzenin en üstteki asma katında ise ODTÜ yerleşkesinde bulunan Koçumbeli ve Yalıncak merkezlerinde yapılan kazılarda ele geçen eserler sergilenmekte.
ODTÜ Arkeoloji Müzesi, bir sergileme ve araştırma alanı olmasının yanısıra, son yıllarda geniş çaplı bir miras bilinci ve sorumluluğu oluşturma platformu olarak da faaliyet göstermeyi amaç edinmiş. Bu kapsamda, müze bünyesinde araştırma görevlileri ve kısmi-zamanlı çalışanlar projelere destek vermekte. Müze çeşitli söyleşi ve sunumlara ev sahipliği yapmakta, ODTÜ içi ve dışından çeşitli üniversitelerin müzecilik ve eğitim dersleri için bir faaliyet alanı olarak kullanılmakta, ODTÜ’lü öğretim üyeleri ve öğrenciler arkeolojik eserler üzerinde akademik çalışmalar yürütmekte. Bu çalışmalarda ODTÜ Arkeoloji Müzesi, ODTÜ Konservasyon Laboratuvarı, ODTÜ Arkeometri Ana Bilim Dalı, ODTÜ Yerleşim Arkeolojisi Ana Bilim Dalı ve ODTÜ Güzel Sanatlar birimi öğretim üyeleriyle çeşitli işbirlikleri yapmakta.
2019 – 2020 Bahar Dönemi’nde ODTÜ Arkeoloji Müzesi, Arkeometri ve Yerleşim Arkeolojisi programlarının düzenleyeceği etkinlikler dizisinin programı linkten ulaşabilirsiniz (https://muze.metu.edu.tr/duyuru/odtu-de-arkeoloji-bahar-2020).
Müzenin bir de yayını var. Tarihçesinin, ODTÜ yerleşkesi içinde yer alan arkeolojik buluntu alanlarının, kazıların, kazı sonuçlarının anlatıldığı, bir de eserleri ayrıntılı olarak tanıtan katoloğun yer aldığı kapsamlı bir yayın.
Kaynaklar:
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Arkeoloji Müzesi (2020). https://muze.metu.edu.tr/ adresinden 22.02.2020 tarihinde erişilmiştir.
Tuna, N., Buluç, S. ve Tezcan, B. (2012). ODTÜ Arkeoloji Müzesi, Ankara: ODTÜ Tarihsel Çevre Araştırma ve Değerlendirme Merkezi Yayını
odengiz.blog 